Vann máy bay
Super Moderator
Cổ Am là một xã thuộc thành phố Hải Phòng, nổi tiếng bởi là nơi sinh ra nhiều nhân tài và học giả lớn của Việt Nam. Đây là quê hương của Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm và nhiều bậc danh sĩ khác. Nơi đây từ xa xưa đã có câu "Đông Cổ Am, Nam Hành Thiện" để nói về Cổ Am và Hành Thiện là hai vùng đất khoa bảng nổi tiếng.
Vị trí địa lý
Cổ Am nằm ở tận cùng phía đông nam huyện Vĩnh Bảo, thành phố Hải Phòng, nơi giáp ranh với huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình, có diện tích 337ha, là nơi sinh sống của hơn một nghìn hộ dân. Tên cũ của Cổ Am là làng Úm Mạt. Xã Cổ Am do phù sa hai con sông lớn là sông Thái Bình và sông Hóa bồi đắp thành.
Dưới thời Bắc thuộc, Cổ Am thuộc Châu Hồng. Đến thời nhà Lý, nhà Trần (thế kỷ 11 - 14), Cổ Am thuộc huyện Tứ Kỳ và Đồng Lại. Đời Lê Thánh Tông (1460 - 1497), Cổ Am thuộc huyện Vĩnh Lại, phủ Hạ Hồng, trấn Hải Dương. Năm Minh Mạng thứ 19 (1838), Cổ Am mới thuộc huyện Vĩnh Bảo, tỉnh Kiến An.
Lịch sử
Các nghiên cứu lịch sử cho thấy Cổ Am rất có thể là nơi nữ tướng Lê Chân (? - 43) dựng căn cứ để luyện tập nghĩa quân trong cuộc khởi nghĩa của Hai Bà Trưng (40) chống lại ách đô hộ của nhà Hán.
Theo các thần phả, thần tích và Từ điển Bách khoa Địa danh Hải Phòng thì, cùng với những làng xã thuộc Vĩnh Bảo, Cổ Am thờ nhiều vị thần làm thành hoàng vì có công chống giặc ngoại xâm trong các cuộc bình Chiêm, chinh Man, cự Nam Hán, phá Tống, diệt Nguyên - Mông. Đình, miếu Cổ Am thờ bốn vị thành hoàng trong đó có Không Hoàng Đại Vương, một vị quan đời Lý, bỏ của riêng phát chẩn cho dân vào năm mất mùa. Nam Hải Đại Vương tức quan Thái úy Tô Hiến Thành (? - 1179) đời Lý, đi tuần qua làng đã ban ơn cho dân chúng. Cổ Am có chùa Mét là công trình kiến trúc nổi bật do Trần Khắc Trang chủ xướng xây cất. Hai nhà văn Trần Tiêu (1900 - 1954) và Khái Hưng (Trần Khánh Giư) (1896 - 1947) đều là di duệ của Trần Khắc Trang. Ngoài ra, Cổ Am được coi là quê hương của trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491 - 1585), một trong những trí thức có ảnh hưởng sâu sắc tới toàn bộ hệ tư tưởng Việt Nam thời phong kiến.
Cổ Am vào thời nào cũng có hào kiệt. Vương Quốc Chính (? - 1898), đời nhà Nguyễn năm 1879 lập Tín nghĩa hội, chủ trương bình Tây phục quốc, từng đem nghĩa quân đến tận thành Hà Nội tập kích quân Pháp. Đầu năm 1930, Trần Quang Diệu, Đào Vãn Thê (1909 - 1936) khởi nghĩa chống Pháp, giết tri phủ, đánh chiếm huyện lỵ. Robin, thống sứ Bắc Kỳ, đã cho máy bay ném xuống Cổ Am đến 57 quả bom, một con số kinh hoàng vào thời đó, để đàn áp các cuộc nổi dậy.
Truyền thống hiếu học
Trong các thư tịch cổ, văn bia, tộc phả để lại thì ngay từ buổi sơ khai, những người về Cổ Am lập làng đã là người có học thức sâu rộng: những người cáo quan về ở ẩn, những thầy đồ bất đắc chí và cả những người có tài nhưng không muốn ra làm quan. Cổ Am vô tình trở thành điểm dừng chân của các hiền nhân, kẻ sĩ giúp nền học vấn ở Cổ Am phát triển nhanh chóng. Người ta dạy học theo kiểu cha truyền con nối mà không phải mất tiền để thuê thầy về nhà dạy học như ở các làng khác.
Theo thống kê của các nhà chép sử địa phương, Cổ Am có tới 28 dòng họ. Trong đó, họ Trần và họ Đào là hai dòng họ lớn nhất đồng thời cũng là hai dòng họ có nhiều người đỗ đạt nhất.
Một số tên tuổi nổi bật của họ Trần bao gồm:
Cụ tổ họ Trần: Tiến sĩ Trần Lương Bật, đỗ đệ tam giáp đồng tiến sĩ khoa Giáp Thân (1664). Ông làm quan tới chức Hữu thị lang bộ binh.
Trần Công Hân, đỗ tiến sĩ năm Quý Sửu (1733) khi mới 32 tuổi. Ông là một trong Tràng An tứ hổ, được coi là một trong những người có học vấn uyên thâm bậc nhất thời bấy giờ. Ông làm tới chức Thị chế viện hàn lâm.
Tiến sĩ Trần Mỹ đỗ khoa Tân Mão (1891), triều Thành Thái, làm tới chức Thượng thư.
Đến những năm đầu thế kỷ 20, hai cây bút lừng danh của đất Cổ Am là văn sĩ Trần Tiêu và nhà văn Khái Hưng (Trần Khánh Dư), cây bút trụ cột của nhóm Tự lực văn đoàn. Giáo sư Trần Bảng, Vụ trưởng vụ nghệ thuật chèo, nghệ sĩ Trần Lực... và còn nhiều các giáo sư, tiến sĩ tiêu biểu khác cũng được sinh ra tại nơi đây.
Nhưng dòng họ có nhiều người đỗ đạt nhất Cổ Am là họ Đào. Chỉ tính riêng từ 1784 đến 1900, họ Đào có tới hơn 10 người đỗ tiến sĩ. Tiêu biểu có:
Đào Trọng Thiều làm tới chức Hàn lâm viện thị độc học sĩ.
Đào Trọng Kinh giữ chức Huấn đạo trung thuận đại phu.
Đào Trọng Kỳ (cụ nội của đương kim chủ tịch Ủy ban nhân dân huyện Vĩnh Bảo, Đào Trọng Giao) làm Thượng thư bộ lại, Hiệp biện đại học sĩ.
Giáo sư, tiến sĩ Đào Trọng Thi, Ủy viên Trung ương Đảng, Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội, giáo sư Đào Nguyên Cát, Tổng biên tập Thời báo kinh tế Việt Nam, giáo sư Đào Mạnh Thuật, Vụ trưởng vụ đào tạo, Đào An Nguyên, Chủ tịch Ủy ban nhân dân thành phố Hải Phòng, giáo sư Đào Trọng Côn, nguyên hiệu trưởng Đại học nông nghiệp Huế... và hơn 30 giáo sư, tiến sĩ nổi tiếng đang đảm nhiệm những trọng trách quan trọng khác.
Họ Nguyễn ở Cổ Am cũng là họ có khá nhiều người đỗ đạt. Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm được coi là một trong số người thuộc dòng họ Nguyễn ở đây.
Trong danh sách các vị đậu thi Hương triều Nguyễn tại làng Cổ Am (trích trong cuốn Quốc triều hương khoa lục tại Viện Hán Nôm do quan đại thần Cao Xuân Dục chủ biên) có tới trên 20 người đỗ tiến sĩ.
Đặc sản và nghề thủ công
Cổ Am nổi tiếng với nghề dệt chiếu cói. Tuy nhiên, nghề này hiện đã mai một dần do sự xuất hiện của các loại chiếu sản xuất công nghiệp như chiếu ni-lông, chiếu tre, chiếu gỗ.
Đặc sản nổi tiếng nhất của Cổ Am là thuốc lào. Cây thuốc lào ở đây được đánh giá rất cao về chất lượng, mùi thơm cũng như hương vị, được coi là một trong những vùng đất sản xuất thuốc lào tốt nhất Việt Nam
Vị trí địa lý
Cổ Am nằm ở tận cùng phía đông nam huyện Vĩnh Bảo, thành phố Hải Phòng, nơi giáp ranh với huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình, có diện tích 337ha, là nơi sinh sống của hơn một nghìn hộ dân. Tên cũ của Cổ Am là làng Úm Mạt. Xã Cổ Am do phù sa hai con sông lớn là sông Thái Bình và sông Hóa bồi đắp thành.
Dưới thời Bắc thuộc, Cổ Am thuộc Châu Hồng. Đến thời nhà Lý, nhà Trần (thế kỷ 11 - 14), Cổ Am thuộc huyện Tứ Kỳ và Đồng Lại. Đời Lê Thánh Tông (1460 - 1497), Cổ Am thuộc huyện Vĩnh Lại, phủ Hạ Hồng, trấn Hải Dương. Năm Minh Mạng thứ 19 (1838), Cổ Am mới thuộc huyện Vĩnh Bảo, tỉnh Kiến An.
Lịch sử
Các nghiên cứu lịch sử cho thấy Cổ Am rất có thể là nơi nữ tướng Lê Chân (? - 43) dựng căn cứ để luyện tập nghĩa quân trong cuộc khởi nghĩa của Hai Bà Trưng (40) chống lại ách đô hộ của nhà Hán.
Theo các thần phả, thần tích và Từ điển Bách khoa Địa danh Hải Phòng thì, cùng với những làng xã thuộc Vĩnh Bảo, Cổ Am thờ nhiều vị thần làm thành hoàng vì có công chống giặc ngoại xâm trong các cuộc bình Chiêm, chinh Man, cự Nam Hán, phá Tống, diệt Nguyên - Mông. Đình, miếu Cổ Am thờ bốn vị thành hoàng trong đó có Không Hoàng Đại Vương, một vị quan đời Lý, bỏ của riêng phát chẩn cho dân vào năm mất mùa. Nam Hải Đại Vương tức quan Thái úy Tô Hiến Thành (? - 1179) đời Lý, đi tuần qua làng đã ban ơn cho dân chúng. Cổ Am có chùa Mét là công trình kiến trúc nổi bật do Trần Khắc Trang chủ xướng xây cất. Hai nhà văn Trần Tiêu (1900 - 1954) và Khái Hưng (Trần Khánh Giư) (1896 - 1947) đều là di duệ của Trần Khắc Trang. Ngoài ra, Cổ Am được coi là quê hương của trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491 - 1585), một trong những trí thức có ảnh hưởng sâu sắc tới toàn bộ hệ tư tưởng Việt Nam thời phong kiến.
Cổ Am vào thời nào cũng có hào kiệt. Vương Quốc Chính (? - 1898), đời nhà Nguyễn năm 1879 lập Tín nghĩa hội, chủ trương bình Tây phục quốc, từng đem nghĩa quân đến tận thành Hà Nội tập kích quân Pháp. Đầu năm 1930, Trần Quang Diệu, Đào Vãn Thê (1909 - 1936) khởi nghĩa chống Pháp, giết tri phủ, đánh chiếm huyện lỵ. Robin, thống sứ Bắc Kỳ, đã cho máy bay ném xuống Cổ Am đến 57 quả bom, một con số kinh hoàng vào thời đó, để đàn áp các cuộc nổi dậy.
Truyền thống hiếu học
Trong các thư tịch cổ, văn bia, tộc phả để lại thì ngay từ buổi sơ khai, những người về Cổ Am lập làng đã là người có học thức sâu rộng: những người cáo quan về ở ẩn, những thầy đồ bất đắc chí và cả những người có tài nhưng không muốn ra làm quan. Cổ Am vô tình trở thành điểm dừng chân của các hiền nhân, kẻ sĩ giúp nền học vấn ở Cổ Am phát triển nhanh chóng. Người ta dạy học theo kiểu cha truyền con nối mà không phải mất tiền để thuê thầy về nhà dạy học như ở các làng khác.
Theo thống kê của các nhà chép sử địa phương, Cổ Am có tới 28 dòng họ. Trong đó, họ Trần và họ Đào là hai dòng họ lớn nhất đồng thời cũng là hai dòng họ có nhiều người đỗ đạt nhất.
Một số tên tuổi nổi bật của họ Trần bao gồm:
Cụ tổ họ Trần: Tiến sĩ Trần Lương Bật, đỗ đệ tam giáp đồng tiến sĩ khoa Giáp Thân (1664). Ông làm quan tới chức Hữu thị lang bộ binh.
Trần Công Hân, đỗ tiến sĩ năm Quý Sửu (1733) khi mới 32 tuổi. Ông là một trong Tràng An tứ hổ, được coi là một trong những người có học vấn uyên thâm bậc nhất thời bấy giờ. Ông làm tới chức Thị chế viện hàn lâm.
Tiến sĩ Trần Mỹ đỗ khoa Tân Mão (1891), triều Thành Thái, làm tới chức Thượng thư.
Đến những năm đầu thế kỷ 20, hai cây bút lừng danh của đất Cổ Am là văn sĩ Trần Tiêu và nhà văn Khái Hưng (Trần Khánh Dư), cây bút trụ cột của nhóm Tự lực văn đoàn. Giáo sư Trần Bảng, Vụ trưởng vụ nghệ thuật chèo, nghệ sĩ Trần Lực... và còn nhiều các giáo sư, tiến sĩ tiêu biểu khác cũng được sinh ra tại nơi đây.
Nhưng dòng họ có nhiều người đỗ đạt nhất Cổ Am là họ Đào. Chỉ tính riêng từ 1784 đến 1900, họ Đào có tới hơn 10 người đỗ tiến sĩ. Tiêu biểu có:
Đào Trọng Thiều làm tới chức Hàn lâm viện thị độc học sĩ.
Đào Trọng Kinh giữ chức Huấn đạo trung thuận đại phu.
Đào Trọng Kỳ (cụ nội của đương kim chủ tịch Ủy ban nhân dân huyện Vĩnh Bảo, Đào Trọng Giao) làm Thượng thư bộ lại, Hiệp biện đại học sĩ.
Giáo sư, tiến sĩ Đào Trọng Thi, Ủy viên Trung ương Đảng, Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội, giáo sư Đào Nguyên Cát, Tổng biên tập Thời báo kinh tế Việt Nam, giáo sư Đào Mạnh Thuật, Vụ trưởng vụ đào tạo, Đào An Nguyên, Chủ tịch Ủy ban nhân dân thành phố Hải Phòng, giáo sư Đào Trọng Côn, nguyên hiệu trưởng Đại học nông nghiệp Huế... và hơn 30 giáo sư, tiến sĩ nổi tiếng đang đảm nhiệm những trọng trách quan trọng khác.
Họ Nguyễn ở Cổ Am cũng là họ có khá nhiều người đỗ đạt. Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm được coi là một trong số người thuộc dòng họ Nguyễn ở đây.
Trong danh sách các vị đậu thi Hương triều Nguyễn tại làng Cổ Am (trích trong cuốn Quốc triều hương khoa lục tại Viện Hán Nôm do quan đại thần Cao Xuân Dục chủ biên) có tới trên 20 người đỗ tiến sĩ.
Đặc sản và nghề thủ công
Cổ Am nổi tiếng với nghề dệt chiếu cói. Tuy nhiên, nghề này hiện đã mai một dần do sự xuất hiện của các loại chiếu sản xuất công nghiệp như chiếu ni-lông, chiếu tre, chiếu gỗ.
Đặc sản nổi tiếng nhất của Cổ Am là thuốc lào. Cây thuốc lào ở đây được đánh giá rất cao về chất lượng, mùi thơm cũng như hương vị, được coi là một trong những vùng đất sản xuất thuốc lào tốt nhất Việt Nam
